Inleiding
In de Meerjaren Programma Begroting (MPB) wordt het gemeentelijk beleid op hoofdlijnen toegelicht. De MPB gaat over alle gemeentelijke taken, zoals: zorg, onderwijs, ruimtelijke ontwikkeling, openbare ruimte, veiligheid, recreatie, milieu en gemeentebelastingen.
De uiteenlopende samenstelling van het gemeentelijk takenpakket maakt het lezen van een gemeentebegroting vaak niet eenvoudig. Deze leeswijzer is bedoeld om u daarbij op weg te helpen. In deze leeswijzer komen de volgende onderwerpen aan de orde:
- waaruit bestaat een MPB
- indeling van de MPB
- de voorgestelde beleidswijzigingen
- de algemener reserve en de Bestemmingsreserve ontwikkeling Apeldoorn (BROA)
- hoe een bepaald onderwerp in de MPB is te vinden
Waaruit bestaat een MPB ?
De MPB is vergelijkbaar met een privé-huishoudboekje. De jaarlijkse uitgaven en inkomsten die de gemeente kent - ook wel de exploitatie genoemd - staan er in vermeld. Voorbeelden van de belangrijkste uitgaven zijn de jaarlijkse subsidies aan instellingen, de verstrekking van bijstandsuitkeringen, de rente en afschrijving als gevolg van gemeentelijke investeringen en de salariskosten van het bestuur en het gemeentelijk personeel.
De gemeenteraad bepaalt de beleidsonderwerpen en per onderwerp de hoeveelheid geld (omvang van het budget) dat er maximaal aan besteed mag worden en het resultaat dat de raad er van verwacht.
Naast de uitgaven zijn ook de inkomsten in de begroting opgenomen. Tot de belangrijkste inkomsten van de gemeente behoren:
- de algemene uitkering uit het Gemeentefonds. Dit is een rijksbijdrage, waarvan de raad de bestedingen voor het overgrote deel naar eigen inzicht kan bepalen;
- specifieke bijdragen die het rijk maar ook de provincie aan de gemeente verstrekken om door hen bepaalde taken te kunnen bekostigen. Voorbeelden zijn de rijksbijdragen die de gemeente krijgt voor bijstandsuitgaven, onderwijsachterstandenbeleid en heroïneverstrekking (Omnizorg);
- eigen gemeentelijke inkomsten uit gemeentebelastingen (bijvoorbeeld de onroerende zaakbelasting en hondenbelasting), maar ook inkomsten uit leges die worden verkregen omdat u als inwoner specifieke diensten van de gemeente afneemt (bijvoorbeeld een paspoort of een omgevingsvergunning) en gemeentelijke heffingen (bijvoorbeeld voor de inzameling van huishoudelijk afval). De raad beslist over de omvang van de gemeentebelastingen, leges en rechten.
De uitkering uit het Gemeentefonds bepaalt voor bijna 60% onze inkomsten. De omvang van het Gemeentefonds is gekoppeld aan de omvang van de rijksuitgaven. Nemen die rijksuitgaven toe, dan hebben ook gemeenten meer te besteden. Besluit het rijk tot bezuinigingen op de rijksuitgaven, dan hebben gemeenten minder te besteden. Minder inkomsten uit het Gemeentefonds als gevolg van rijksbezuinigingen, hebben doorgaans tot gevolg dat ook gemeenten moeten bezuinigen.
Een wettelijke eis is dat de gemeentelijke exploitatie-uitgaven de inkomsten niet mogen overtreffen; ieder begrotingsjaar moet ‘sluitend’ zijn. Dit in tegenstelling tot het bij het Rijk, waar vaak sprake is van een begrotingstekort waarvoor het Rijk vervolgens een lening moet aantrekken.
Indeling van de MPB
In de inhoudsopgave treft u aan uit welke hoofdstukken de MPB is samengesteld. In vogelvlucht worden deze hoofdstukken hier nader toegelicht. Wij wijzen er op dat de financiële beschouwingen in deze MPB vóór de Meerjarenprogrammabegroting is opgenomen.
De nota van aanbieding vermeldt vooral de richting die het college voor de gemeente Apeldoorn wil inslaan en op welke wijze dat in de MPB 2019-2022 tot uitdrukking komt. Daarmee geeft de MPB de bestuurlijke visie aan hoe wij samen met u onze stad willen besturen en vormgeven.
- Hoofdstuk 2 Financiële beschouwingen
Hierin schetst het college de financiële ontwikkelingen voor de komende jaren die als vertrekpunt bij de opstelling van de MPB hebben gegolden. Een belangrijk deel is gewijd aan de ontwikkeling van het Gemeentefonds en de maatregelen die het college aan de raad voorstelt om de MPB financieel sluitend te krijgen.
- Hoofdstuk 3 Meerjarenprogrammabegroting
We beginnen dit hoofdstuk met een beknopte beschouwing op de strategische doelen en topthema's, zoals die in het bestuursakkoord 2018-2022 'De kracht van Apeldoorn' zijn vastgelegd. Dit is een nieuw onderdeel voortvloeiend uit het proces van versterking van de beleidscyclus.
In hoofdstuk 3 vindt u de meerjarenbegroting van de gemeente, die bestaat uit negen programma's. De nieuwe BBV-regelgeving verplicht ons een overzicht van de overheadkosten op te nemen. Deze treft u als bijlage aan in de paragraaf Bedrijfsvoering. De overheadkosten worden verantwoord op programma 1 onder taakveld 04.
De programma’s zijn voor u een belangrijke ingang om iets over het door het college voorgestelde beleid te weten te komen. De programma's zijn ingedeeld naar doelstellingen.
De doelstellingen, sub-doelstellingen en prestaties zijn in de programma's opgenomen. Sommige taken en bevoegdheden zijn ondergebracht bij Gemeenschappelijke Regelingen (verlengd lokaal bestuur) en andere zogenaamde verbonden partijen (gemeente is aandeelhouder). In de doelenbomen wordt naar deze verbonden partijen verwezen.
De programma’s zijn verder als volgt opgebouwd:
- ambitie van het programma;
- speerpunten van beleid;
- uitgaven- en inkomstenverdeling binnen het programma
- (hoofd)doelstellingen;
- prestaties;
- nieuwe ontwikkelingen;
- effectindicatoren per doelstelling;
- de toprisico’s (financieel en niet-financieel);
- verbonden partijen;
- plannen en kadernotities;
- de financiële lasten en baten voor de jaren 2019 t/m 2022 die op het niveau van taakvelden worden verantwoord. Wij merken op dat door afrondingen van de lasten en baten bij de uitkomst van de saldoberekening geringe afwijkingen kunnen optreden.
- toelichting op budgetafwijkingen/grote mutaties
Gevolgen gewijzigd Besluit Begroting en Verantwoording (BBV)
In vorige MPB zijn de gevolgen van het gewijzigd besluit BBV verwerkt. In deze MPB zijn ook de cijfers van de jaarrekening 2017 opgenomen in de overzichten van lasten en baten per programma. De rekeningcijfers zijn ook vermeld in het totaaloverzicht van bijlage 3.1.
Versterking van de beleidscyclus
In overleg met de Raadswerkgroep Modernisering Begroting is besloten om de komende tijd de beleidscyclus te verbeteren. Er is een stappenplan opgesteld om de beleidscyclus van onderop te verbeteren waardoor beter inzicht in en sturing op de doeltreffendheid van ons beleid wordt bereikt. De doelen zijn onder andere:
- het versterken van en koppeling met onze strategische doelen
- het verbeteren van de koppeling tussen doelen en middelen
- het verbeteren van de inhoudelijke samenhang tussen kadernota's en planning en control
documenten.
In deze MPB hebben wij onze strategische doelen en thema’s in hoofdstuk 3.1 benoemd en de 9 begrotingsprogramma’s haken hierop aan. Met de verbetering van de inhoudelijke samenhang tussen kadernota's en p&c documenten hebben wij in deze MPB een begin gemaakt door de kadernota's te koppelen aan een hoofddoelstelling. Verschillende doelenbomen zijn hierop aangepast, waarbij tegelijk een relatie wordt gelegd met ons college werkprogramma.
- Hoofdstuk 4 Verplichte Paragrafen
Het is een wettelijke eis dat elke gemeente een aantal paragrafen in de MPB opneemt. Deze paragrafen vormen een dwarsdoorsnede van de begroting op een specifiek terrein. De volgende paragrafen zijn opgenomen:
- De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing
Het weerstandsvermogen geeft aan hoe solide de financiële positie van de gemeente is. Het weerstandsvermogen wordt bepaald door de weerstandscapaciteit af te zetten tegen de omvang van de risico’s. In deze paragraaf zijn ook financiële kengetallen opgenomen, zoals weerstandsvermogen, solvabiliteit en schuldquote. - De paragraaf onderhoud kapitaalgoederen
In deze paragraaf wordt per onderdeel toegelicht op welke wijze het onderhoud van de gemeentelijke kapitaalgoederen (zoals wegen, riolering, gebouwen) gewaarborgd is. - De paragraaf financiering
In deze paragraaf wordt toegelicht op welke wijze met de financieringsbehoefte van de gemeente wordt omgegaan. Het betreft een financieel-technische materie. - De paragraaf verbonden partijen
De gemeente werkt vaak samen met andere partijen om bepaalde doelen te bereiken. Als deze samenwerking in een bestuurlijke en financiële vorm wordt gegoten, spreken we van een verbonden partij. In deze paragraaf worden alle verbonden partijen nader toegelicht. - De paragraaf grondbeleid
De gemeente speelt ook een rol in het kopen en verkopen van gronden. In deze paragraaf wordt dieper op het grondbeleid van de gemeente ingegaan. - De paragraaf lokale heffingen
In deze paragraaf wordt stilgestaan bij de diverse gemeentelijke belastingen en heffingen en de consequenties daarvan voor de inwoners. Ook worden hier de tarieven voor het komende begrotingsjaar genoemd. - De paragraaf bedrijfsvoering
Deze paragraaf gaat in op allerlei interne ontwikkelingen binnen de gemeentelijke organisatie, die erop gericht zijn een zo goed mogelijke dienstverlening aan de inwoners te verstrekken en een zorgvuldige besluitvorming te garanderen.
- Hoofdstuk 5 niet verplichte Paragrafen
- Niet verplichte paragrafen
Op verzoek van uw raad zijn twee niet verplichte paragrafen in de MPB opgenomen: Vastgoed en Demografie.
Tot slot is een aantal bijlagen aan de meerjarenbegroting toegevoegd. Sommige daarvan zijn door het rijk verplicht voorgeschreven. Tot de belangrijkste bijlagen behoren:
Beleidswijzigingen
Het college heeft de voorstellen voor ambities en nieuwe ontwikkelingen in de MPB verwerkt. Deze voorstellen staan in het samenvattend overzicht dat in hoofdstuk 3 is opgenomen. De voorstellen worden in de programma’s toegelicht.
De BROA
Naast de jaarlijkse exploitatie-uitgaven voert de gemeente ook investeringsprojecten uit. Deze investeringen worden geactiveerd (jaarlijkse afschrijving) of ten laste gebracht van reserves. Eén van die bestemmingsreserves is de Bestemmingsreserve Ontwikkeling Apeldoorn (BROA).
De BROA wordt gevoed met bijdragen van de provincie Gelderland (o.a. GSO) en rijksbijdragen. De financiële meerjarendoorrekening van de BROA vormt een onderdeel van de meerjarenbegroting en is onder bijlage 2.1 opgenomen.
Webversie MPB 2019 - 2022
De MPB wordt dit jaar, zoals afgesproken met de raad, niet meer als boekwerk maar alleen in PDF-vorm aangeboden. Daarnaast hebben we in Apeldoorn sinds enkele jaren een webversie van de MPB. In deze begroting-online worden de financiële- en productinformatie op een grafische en doorklikbare manier gepresenteerd. De digitale versie is gelijk aan de PDF-versie, maar biedt daarnaast vele verdiepingsmogelijkheden. Het is bijvoorbeeld mogelijk in te zoomen op de begrotingscijfers, de doelen en prestaties, de achterliggende kadernota’s. Bovendien kunt u zoeken op trefwoorden.
Om de MPB 2019-2022 online te raadplegen kunt u het beste gebruik maken van een van de volgende web-browsers: Google Chrome, Internet Explorer 11 of de laatste versie van Safari.
Hoe een bepaald onderwerp in de meerjarenbegroting te vinden?
Afhankelijk van waarin u bent geïnteresseerd, zijn de ingangen hierna samengevat:
- Voor beleidsmatige en financiële achtergronden die voor het college het vertrekpunt zijn geweest bij de opstelling van deze MPB verwijzen wij u naar hoofdstuk 1 de Nota van Aanbieding.
- De financiële positie van de gemeente en een aantal specifieke onderwerpen die voor deze MPB van belang zijn worden in de Financiële beschouwingen hoofdstuk 2 nader toegelicht.
- Voor een totaalbeeld van de voorstellen voor nieuw beleid kunt u het samenvattend overzicht in hoofdstuk 3 raadplegen. De toelichting vindt u onder de betreffende begrotingsprogramma’s.
- De paragraaf ‘Lokale heffingen’ in hoofdstuk 4 gaat specifiek in op de gemeentelijke tarieven en belastingen.